ΣΥΝΕΔΡΙΑΣΗ ΡΛΗ΄- 13.5.2008 : Αναθεώρηση του άρθρου 16 του Συντάγματος

Κυρίες και κύριοι συνάδελφοι, είχα ελπίσει ότι στη συζήτηση αυτή, παρά το ότι δεν υπήρχε προοπτική να συμπέσουμε στο να ψηφίσει αυτή η Βουλή με την απαιτούμενη πλειοψηφία τη δυνατότητα ίδρυσης μη κρατικών μη κερδοσκοπικών πανεπιστημίων, θα υπήρχε κάποια προσέγγιση κατά τη συζήτηση του άρθρου 16 με τα κόμματα της Αριστεράς, κυρίως λόγω κάποιων άλλων διατάξεων που υπάρχουν μέσα στο 16, τις οποίες δεν προσέχουμε καθόλου, δεν τους δίνουμε σημασία, καίτοι είναι πολύ σημαντικές διατάξεις που πνίγονται μέσα στη φόρτιση που διέπει το άρθρο 16. 

Η μία διάταξη είναι η παράγραφος 10 που ορίζει ότι «το κράτος υποχρεούται να διασφαλίζει την ποιότητα της παιδείας που παρέχεται σε όλες τις βαθμίδες εκπαίδευσης. Όλοι οι φορείς της εκπαίδευσης, δημόσιας και ιδιωτικής ειδικότερα, το κάθε κατηγορίας διδακτικό προσωπικό υπόκειται σε διαρκή αξιολόγηση του έργου του». Εδώ είχα ελπίσει ότι θα υπήρχε σύμπτωση απόψεων, όπως και στην παράγραφο 11 που ορίζει ότι «η ενίσχυση του εθελοντισμού και της κοινωνίας των πολιτών που εκφράζονται ατομικά ή οργανωμένα αποτελεί αντικείμενο ειδικής φροντίδας του κράτους». Αυτές οι πολύ ενδιαφέρουσες και πολιτικά σημαντικές διατάξεις πνίγονται μέσα στη φόρτιση που επικρατεί σχετικά με τα κρατικά και μη κρατικά πανεπιστήμια. Ένα δεύτερο στοιχείο που ήλπιζα ότι θα μπορούσε να μας βοηθήσει στο να συνεννοηθούμε είναι, ότι θα αντιλαμβανόμασταν την κατάσταση, στην οποία βρίσκεται η χώρα μας συνταγματικά, το να είναι δηλαδή η μόνη ευρωπαϊκή χώρα –και δεν ξέρω αν και παγκόσμια είναι η μόνη- που διαθέτει τέτοιο κρατικό μονοπώλιο, τέτοιας συνταγματικής περιωπής απαγόρευση ίδρυσης πανεπιστημίων. Νομίζω επίσης ότι δεν έχουμε συνειδητοποιήσει, ποια ήταν ίσως και η δικαιολογία αυτής της διάταξης. Η δικαιολογία είναι, ότι μετά από την έξοδο από τον εμφύλιο, μετά από την περιπέτεια της δικτατορίας, καλό θα ήταν το κράτος να έχει τα πλοκάμια του μέσα και πάνω από την ανώτατη εκπαίδευση. Να μιλάμε μεν περί ελευθερίας έρευνας και διδασκαλίας, αλλά επειδή «όποιος φυλάει τα ρούχα του έχει και τα μισά», το κράτος, η άρχουσα τάξη δηλαδή –για να χρησιμοποιήσω και μία έκφραση που κυρίως τα αριστερά κόμματα χρησιμοποιούν- να έχει το μάτι της και τον έλεγχό της μέσα στην ανώτατη εκπαίδευση. Αυτά δεν τα συνειδητοποιούμε, ώστε να μπορέσουμε να γίνουμε πιο σύγχρονοι, πιο προσαρμοσμένοι στο διεθνές περιβάλλον και να φέρουμε τη χώρα μας σε επίπεδο ευθυγράμμισης με τα ευρωπαϊκά κράτη τουλάχιστον που ανήκουν στην Ευρωπαϊκή Ένωση; Λέγοντας αυτά θα νομίζετε ότι είμαι ένας σημαιοφόρος των ιδιωτικών, μη κρατικών πανεπιστημίων. Ε, λοιπόν, σας διαβεβαιώ κύριοι συνάδελφοι, ότι δεν είμαι καθόλου. Ούτε πιστεύω ότι και να αλλάζαμε το άρθρο 16, αυτομάτως θα δημιουργούνταν στην Ελλάδα μη κρατικά, μη κερδοσκοπικά πανεπιστήμια όπως θέλουμε να τα καθιερώσουμε. Διότι αν εμμείνουμε -και θα εμμέναμε βέβαια- στο να θέλουμε πραγματικά πανεπιστήμια στη χώρα μας, θα ήταν πάρα πολύ δύσκολο και τα κεφάλαια να βρεθούν και οι άνθρωποι να βρεθούν και οι υποδομές να βρεθούν που θα δημιουργούσαν τέτοια πανεπιστήμια. 

Άλλωστε αυτό δείχνει και το παράδειγμα της Ευρώπης. Πού υπάρχουν τέτοια πανεπιστήμια μη κρατικά, μη κερδοσκοπικά; Στις αγγλοσαξωνικού τύπου έννομες τάξεις. Στον κορμό της Ευρωπαϊκής Ένωσης δεν υπάρχουν. Η Γερμανία έχει δύο και με το ζόρι και αυτά. Είναι καλά μεν και σπουδαία, αλλά δύο. Η Γαλλία δεν ξέρω αν έχει κανένα. Στις ανατολικές χώρες υπάρχουν κάποια αγγλόφωνα, που έχουν άλλου είδους προέλευση και δικαιολογία. Επομένως φοβία από την κατάργηση του κρατικού μονοπωλίου δεν θα έπρεπε να μας διακατέχει. Δυστυχώς, όμως, δεν υπάρχει η απαραίτητη σύμπτωση, αλλά τουλάχιστον θα πρέπει να είμαστε συνεννοημένοι για ορισμένα θέματα που θέτουμε προς συζήτηση και τα επικαλούμαστε και ως επιχειρήματα. 

Διερωτάται παραδείγματος χάριν ο κ. Κουβέλης ποια είναι η ανάγκη να αλλάξουμε το άρθρο 16, διότι η παιδεία, λέει, είναι δημόσιο αγαθό και ως δημόσιο αγαθό πρέπει να παρέχεται μόνο σε δημόσιο χώρο. Κύριοι συνάδελφοι, είπα ότι πρέπει να αλλάξουμε το 16 για να μην είμαστε οπισθοδρομικοί και να μην είμαστε οι ουραγοί της Ευρώπης που δεν διαθέτει τέτοιου είδους συνταγματικές απαγορεύσεις, αλλά κανείς δεν διαφωνεί ότι η παιδεία είναι δημόσιο αγαθό. Το ερώτημα είναι: Γιατί πρέπει να παρέχεται μόνο σε δημόσιους χώρους, δηλαδή από νομικά πρόσωπα δημοσίου δικαίου, και δεν μπορεί να παρέχεται και από άλλου είδους οντότητες –και δόξα τω Θεώ τώρα τα είδη των νομικών προσώπων πολλαπλασιάζονται- εφόσον εξασφαλίζεται όμως ότι υπάρχει ο κρατικός έλεγχος και η κρατική εποπτεία; Διατυπώθηκε ο φόβος ότι, αν ιδρυθούν τέτοια μη κερδοσκοπικά πανεπιστήμια -αν ιδρυθούν, διότι εγώ τα βλέπω στον απώτερο ορίζοντα, θα μπορούν να παρεισφρήσουν και άλλα προγράμματα σπουδών που δεν θα είναι αυτά τα οποία θέλει να παρέχει το κράτος. Και γιατί να μην παρεισφρήσουν, κύριοι συνάδελφοι; Γιατί να μην υπάρχει, ειδικά στην ανώτατη παιδεία, ελευθερία εφαρμογής εκπαιδευτικών προγραμμάτων και πειραματισμοί επί εκπαιδευτικών προγραμμάτων, ώστε να ανοίξουν νέοι δρόμοι, να ανοίξουν και νέες επιστήμες; 

Κύριοι συνάδελφοι, λυπάμαι που δεν θα μεταρρυθμιστεί το άρθρο 16, σύμφωνα με την πρόταση της Νέας Δημοκρατίας, όχι μόνο για τους λόγους που έχουν αναπτύξει εξαιρετικά εύστοχα οι συνάδελφοι της Νέας Δημοκρατίας -διότι π.χ. δεν θα ανοίξει επιτέλους η προσφορά της ανώτατης παιδείας, αλλά θα μείνει μίζερα περιορισμένη στις δυνατότητες που μπορεί να διαθέτει το πάντα όχι ιδιαιτέρως πλούσιο ελληνικό κράτος αλλά και εξαιτίας δυο άλλων μειονεκτημάτων, τα οποία θα τα δούμε γρήγορα στο μέλλον και θα έχουμε μετανιώσει ενδεχομένως, γιατί χάσαμε αυτήν την ευκαιρία. Το ένα μειονέκτημα είναι ότι κόβεται ο δρόμος για τον ακαδημαϊκό έλεγχο των ποικιλωνύμων «πανεπιστημίων» που κυκλοφορούν στην Ελλάδα και προσφέρονται στη νεολαία και όπου δυστυχώς προσφεύγει αθρόα η νεολαία επί χρήμασι ελπίζοντας, πιστεύοντας ή αυταπατώμενη ότι παίρνει πανεπιστημιακή εκπαίδευση. Υπάρχουν, βέβαια, τέτοια υψηλοτάτου επιπέδου -κυρίως κάποια που συνεργάζονται με ξένα πανεπιστήμια και είναι γνωστά, δεν χρειάζεται να τους κάνουμε και διαφήμιση εντός της Βουλής- αλλά τα περισσότερα είναι μη ελεγχόμενα κέντρα ελευθέρων σπουδών, στα οποία αδυνατεί να παρέμβει το κράτος. Ο μόνος τρόπος για να παρέμβει είναι να τα αντιμετωπίσει ως εμπορικές επιχειρήσεις -τι είδους περιορισμούς να θέσει από πλευράς εμπορικής δραστηριότητας;- και αδυνατεί πλήρως το κράτος να κάνει ακαδημαϊκό έλεγχο, τι εκπαίδευση παρέχουν. Για πολλά χρόνια, λοιπόν, φοβούμαι ότι θα αφήσουμε απροστάτευτη τη νεολαία, η οποία καλή τη πίστει προσέρχεται σε αυτά τα κέντρα και πιστεύει ότι παίρνει πανεπιστημιακού επιπέδου εκπαίδευση και μετά με ένα πτυχίο στα χέρια, το οποίο δεν έχει φυσικά αντίκρισμα λόγω του ότι παρεσχέθη κατ’ αυτό τον τρόπο, βρίσκεται σε πραγματικό αδιέξοδο. Εξαιρούνται βέβαια εκείνα τα πολύ υψηλού επιπέδου ιδρύματα, όπου οι τίτλοι σπουδών δεν έχουν ανάγκη την αναγνώριση από το δημόσιο, διότι έχουν πλήρη την αναγνώριση από την αγορά εργασίας. Το άλλο μειονέκτημα, το οποίο με απασχολεί ιδιαιτέρως και θα είναι συνέπεια του γεγονότος ότι δεν συνεννοούμεθα στο να μεταρρυθμίσουμε το άρθρο 16 προς την κατεύθυνση που προτείνουμε εμείς, είναι ότι μέσω της Ευρωπαϊκής Ένωσης και της ευρωπαϊκής νομοθεσίας θα μας μπουν από το «παράθυρο» όλα αυτά τα πανεπιστήμια. Και εδώ υπάρχει απάντηση προς το Κομμουνιστικό Κόμμα, που ρωτάει το Συνασπισμό ποια είναι η θέση του απέναντι στην Ευρωπαϊκή Ένωση. Είτε το θέλουμε είτε όχι είμαστε στην Ευρωπαϊκή Ένωση και μάλιστα από τα παλαιότερα μέλη. Είμαστε υποχρεωμένοι να είμαστε απολύτως προσαρμοσμένοι στην ευρωπαϊκή νομοθεσία. Ήδη γνωρίζουμε πολύ καλά ότι εκκρεμεί προσφυγή στο Ευρωπαϊκό Δικαστήριο απευθείας από την Επιτροπή και ότι εκκρεμεί και ερώτημα προδικαστικό του Συμβουλίου Επικρατείας. 

Αν λάβουμε υπ’ όψιν μας τι απεφάνθη το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο στο θέμα της υπόθεσης Νέρι ως προς την Ιταλία, πρέπει να θεωρούμε μάλλον βέβαιο ή τουλάχιστον πολύ πιθανό ότι θα ανοίξει η ελληνική επικράτεια μέσω του συστήματος franchising στα ξένα πανεπιστήμια. Ένας επιχειρηματίας θα συμβληθεί με ένα κρατικό ευρωπαϊκό πανεπιστήμιο και θα εγκαταστήσει εδώ ένα παράρτημά του. Έχει και τώρα αυτό το δικαίωμα, αλλά με αυτά τα «μανιπουλαρίσματα» του πρώην Δ.Ι.Κ.Α.Τ.Σ.Α. εμποδίζουμε και «βασανίζουμε» υποψηφίους που κάνουν ένα μέρος των σπουδών τους εδώ και μετά το συμπληρώνουν στο εξωτερικό στο να αποκτήσουν επαγγελματικά δικαιώματα. Πόσο θα κρατήσει αυτό; Θα υποχρεωθούμε, λοιπόν, μετά από την παρέμβαση της Ευρωπαϊκής Ένωσης να δεχθούμε τα παραρτήματα των ευρωπαϊκών ξένων πανεπιστημίων. Διερωτώμαι τότε με ποια νομική βάση θα τα ελέγξουμε; Δεν θέλουμε να ελέγχουμε το ακαδημαϊκό πρόγραμμά τους; Διότι με άλλη διάταξη της Ευρωπαϊκής Συνθήκης, με το άρθρο 147 νομίζω, η εκπαίδευση είναι υπόθεση του κράτους, είναι εθνική υπόθεση. Αλλά εάν μπορεί να εγκαθίσταται με τις άλλες διατάξεις το ξένο κράτος εν είδει παραρτήματος και να παρέχει ανώτατη παιδεία, πρέπει να έχουμε και εμείς τη νομική βάση ως κράτος για να ελέγξουμε αυτήν τη δραστηριότητα. Αν δεν διαθέτουμε το άρθρο 16 που θα δίνει στο κράτος τη δυνατότητα να ελέγχει όλες τις βαθμίδες της εκπαίδευσης με την προτεινόμενη διάταξη που σας διάβασα, πολύ φοβάμαι ότι θα βρεθούμε ανυπεράσπιστοι σε μία κατάσταση που κανένας δεν την επικροτεί και κανένας δεν θα ήθελε να μείνει ανεξέλεγκτη. 

Διατυπώθηκαν και ορισμένες άλλες προτάσεις. Βέβαια, τα δύο κόμματα της Αριστεράς δεν έκαναν προτάσεις, γιατί αρνούνται κατηγορηματικά οποιαδήποτε συζήτηση επ’ αυτού του θέματος. Οι προτάσεις έγιναν από τον ΛΑ.Ο.Σ. και ιδιαίτερα από το συνάδελφο κ. Πλεύρη που έχει κάνει και γραπτές εισηγήσεις στην επιτροπή. Η μία πρόταση ήταν να βάλουμε μία φράση –θεωρητικά βέβαια, γιατί η διάταξη δεν θα ψηφιστεί με τη μεγάλη πλειοψηφία- που να αφορά το άσυλο. Πρέπει να πω ότι αυτό το άσυλο είναι και αυτό μία ιδιορρυθμία του εκπαιδευτικού μας συστήματος, όπως είναι ιδιορρυθμία και το κρατικό μονοπώλιο για το οποίο μίλησα προηγουμένως. Εθιμικά έχει καθιερωθεί και δεν έχει καμμία συνταγματική κατοχύρωση. Το Σύνταγμα μιλάει για ελευθερία διδασκαλίας, για έρευνα και για διακίνηση ιδεών. Αλλά μη μου πείτε ότι το άσυλο για το οποίο μιλάμε τώρα στην Ελλάδα έχει καμμία σχέση με την ελευθερία της διδασκαλίας και με την ελεύθερη διακίνηση των ιδεών. 

Με την ελεύθερη διακίνηση κάποιων προσώπων έχει σχέση… Συνεπώς, δεν μας εμποδίζει το Σύνταγμα που δεν έχει διάταξη περί ασύλου, αν θέλει η πολιτεία -και κυρίως όχι τόσο η πολιτεία όσο οι πανεπιστημιακές αρχές, όλη η πανεπιστημιακή κοινότητα- να περιορίσουν το άσυλο. Μπορεί να το κάνουν κάλλιστα, φτάνει να υπάρχει η δύναμη και η θέληση. Έγινε και μια άλλη πρόταση από το Λαϊκό Ορθόδοξο Συναγερμό -έτσι όπως το είπε, δεν μπορεί να περιληφθεί βέβαια- ότι ένα 15% των εισερχομένων να παραχωρούνται για την εισαγωγή στα μη κρατικά πανεπιστήμια. Φυσικά θα μπορούσε να γίνει μια βελτίωση, αν ψηφιζόταν η διάταξη, του τύπου ότι, πρόνοια λαμβάνεται –εννοείται από το κράτος- ώστε να καθίσταται δυνατή η πρόσβαση στα μη κρατικά ανώτατα εκπαιδευτικά ιδρύματα, πράγμα που σημαίνει την παροχή ειδικών κινήτρων και δυνατοτήτων, σε νέους που δεν μπορούν να ανταποκριθούν οικονομικά στις απαιτήσεις των μη κρατικών πανεπιστημίων. 

Όλα αυτά θα μπορούσαν να γίνουν, εάν κύριοι συνάδελφοι, είχε διαπιστωθεί ένα μίνιμουμ σύμπτωσης απόψεων. Αυτό δεν υπάρχει. Δεν πειράζει. Δεν ξέρω αν πρέπει να καυχάται ο Συνασπισμός ότι με τη στάση του να ψηφίζει ματαιώνει την αναθεώρηση. 

Εγώ πιστεύω ότι η ασυνεννοησία που επικρατεί στο ΠΑ.ΣΟ.Κ. θα το εμπόδιζε να συνεννοηθεί ακόμα και αν τα δύο μεγάλα κόμματα ξαναρχίζαμε αύριο μια καινούρια αναθεώρηση με το άρθρο 16 μέσα. Αποκλείεται να είχε βρεθεί κοινός παρανομαστής. Και πάλι το άρθρο 16 για τις γνωστές αγκυλώσεις δεν θα ψηφιζόταν. 

Δεν θα το ψηφίσουμε, λοιπόν, το άρθρο 16. Είναι σαφές αυτό, αλλά τουλάχιστον, κύριοι συνάδελφοι, έχουμε την ευκαιρία να συνδιαλεγόμαστε δημοκρατικά και να καταλαβαίνουμε, όπως πιστεύω, πολύ καλά ο ένας τον άλλον.