ΣΥΝΕΔΡΙΑΣΗ ΡΒ' - 10 ΜΑΡΤΙΟΥ 2009: Ειδική συνεδρίαση σχετικά με τη δωρεά οργάνων σώματος και τις μεταμοσχεύσεις
Κυρίες και κύριοι συνάδελφοι, η πρωτοβουλία μας -η πρωτοβουλία του Προέδρου που την προκάλεσε, αλλά και η δική μας που την υποστηρίξαμε- να συζητήσουμε σήμερα έτσι ελεύθερα και με γενικό τρόπο για τις μεταμοσχεύσεις, είναι πράγματι επαινετή.
Πρώτα απ’ όλα να εκφράσουμε την εκτίμησή μας και το αναμφισβήτητο γεγονός ότι η δωρεά οργάνων είναι μία πράξη βαθύτατου αλτρουισμού, κοινωνικής ευαισθησίας, αγάπης για τον άνθρωπο, μία πράξη καταπολέμησης του αλαζονικού εγωισμού. Γι’ αυτό να διαδηλώσουμε ότι στη θέση του «εγώ» εμείς τοποθετούμε το «εμείς».
Διάβασα με μεγάλο ενδιαφέρον την Έκθεση του Οργανισμού Μεταμοσχεύσεων και χάρηκα, διότι στη χώρα μας υπάρχει πρόοδος στις μεταμοσχεύσεις. Στις μεταμοσχεύσεις από ζώντες δότες είμαστε σε πολύ υψηλό επίπεδο σε σύγκριση με την Ευρώπη και έχει αρχίσει και κινείται και το θέμα της δωρεάς οργάνων από θανόντες δότες.
Επομένως, ξεκινήσαμε, αλλά φθάσαμε στο πιο ευαίσθητο και νευραλγικό θέμα του πώς οργανώνουμε και πώς ελέγχουμε τις μεταμοσχεύσεις, διότι ας μην ξεχνάμε ότι η αρχή είναι σωστή όταν ξεκινήσει, αλλά μπορεί να ματαιωθεί, εάν στη συνέχεια δεν υπάρχουν οι προϋποθέσεις και οι ασφαλιστικές δικλίδες για την ασφαλή και αναμφισβήτητη διεξαγωγή του εγχειρήματος. Γι’ αυτό πιστεύω ότι σε αυτήν τη συζήτηση, πέρα από το βασικό σκοπό της να προκαλέσουμε ευαισθητοποίηση και κινητοποίηση των πολιτών, σημασία έχει να διατυπώσουμε και παρατηρήσεις για το ισχύον καθεστώς και πώς θα μπορούσαμε να το βελτιώσουμε. Χαίρομαι μάλιστα, διότι άκουσα ότι το Υπουργείο προτίθεται να φέρει νέο νομοθέτημα βελτιωτικό.
Διαβάζω εδώ στην Έκθεση του Οργανισμού Μεταμοσχεύσεων ότι χάνονται πολλοί δότες. Και χάνονται πολλοί δότες, γιατί δεν εντοπίζονται. Ο μόνος τρόπος να υπάρξει η εξασφάλιση των δοτών, είναι να υπάρξει έλεγχος στις μονάδες εντατικής θεραπείας και παρακολούθηση των σχετικών φαινομένων. Λέει, για παράδειγμα, ότι χρειάζονται δραστικά προγράμματα εντόπισης δοτών στα μεγάλα νοσοκομεία με τη χρησιμοποίηση ειδικευμένου προσωπικού, οι οποίοι –εδώ δίνω ιδιαίτερη σημασία- θα εργάζονται κάτω από συμφωνημένα πρωτόκολλα και ηθικούς κανόνες.
Εδώ νομίζω ότι θίγεται το πιο ευαίσθητο σημείο στο οποίο έχουμε φθάσει, πώς θα εξασφαλίσουμε κανόνες διενέργειας των μεταμοσχεύσεων και κυρίως κανόνες ελέγχου των διεξαγομένων μεταμοσχεύσεων. Προτείνει εδώ ο κ. Κωστάκης το συντονιστή μεταμοσχεύσεων, που πραγματικά είναι ένα πολύ σημαντικό πρόσωπο, διότι αυτός θα ασχολείται με την ενημέρωση, με την προσέγγιση της οικογένειας, με την ενδονοσοκομειακή οργάνωση των διαδικασιών και κυρίως με την υπόδειξη των περιπτώσεων δωρεάς. Πρέπει να αμείβεται σωστά, αλλά λέει και σε μία φράση ότι πρέπει να του παρέχονται και κίνητρα απόδοσης.
Θεωρώ εξαιρετικά επικίνδυνο, κυρίες και κύριοι συνάδελφοι, εάν καθιερωθεί στο θεσμό των συντονιστών μεταμοσχεύσεων, να υπάρχει κίνητρο απόδοσης, δηλαδή κάποια ανταμοιβή ή ένα προνόμιο, εάν γίνονται περισσότερες μεταμοσχεύσεις. Φυσικά δεν διανοούμαι ότι θα παίρνει πριμ οικονομικό, αλλά και ηθικές αμοιβές εάν υπάρχουν ή επαγγελματικές αμοιβές, νομίζω, όχι ότι θα γίνει κακή χρήση, αλλά ότι αυτό δεν δίνει την απαραίτητη ασφάλεια σε όσους προτίθενται να συγκατατεθούν για τη δωρεά οργάνων.
Από εκεί και πέρα, κυρίες και κύριοι συνάδελφοι, ο ισχύον νόμος -καλός όταν ψηφίστηκε και δόξα τω Θεό που ψηφίστηκε και προχωρούμε- νομίζω ότι έχει ορισμένες ατέλειες, ιδίως στο κεφάλαιο της λήψης μοσχευμάτων από νεκρό δότη, οι οποίες ενδέχεται να δημιουργήσουν καταχρήσεις. Εκείνο, όμως, που πιο πολύ εμένα με φοβίζει και μπορεί να συμβαίνει είναι ότι οι ασάφειες αυτές δημιουργούν αμφιβολία σε εκείνους οι οποίοι πρέπει να συγκατατεθούν.
Λέει, για παράδειγμα και έχει έρεισμα στο νόμο ο Οργανισμός Μεταμοσχεύσεων, ότι οι γιατροί δεν διενεργούν τεστ εγκεφαλικού θανάτου, διότι δεν υπάρχουν καθορισμένες οδηγίες περί αυτού, με αποτέλεσμα να παρατείνεται ο χρόνος νοσηλείας νεκρών ανθρώπων με το συνεπακόλουθο άσκοπο χρηματικό κόστος και την άσκοπη κατάληψη δυσεύρετων κλινών εις βάρος άλλων ασθενών, καθώς και στην αναχαίτιση δωρεάς οργάνων προς μεταμόσχευση.
Εάν ο συγγενής, εκείνος που πρόκειται να συγκατατεθεί δεν έχει την απόλυτη βεβαιότητα ότι συγκατατίθεται στην αφαίρεση μοσχεύματος από νεκρό δότη -και πρέπει κάποια στιγμή οι γιατροί να συμφωνήσουν ποια είναι τα κριτήρια διαπίστωσης του θανάτου- δεν θα μπορέσει ποτέ με την ψυχή του να δώσει αυτήν τη συγκατάθεση. Και προτείνει εδώ ο Οργανισμός τη θέσπιση κριτηρίων και πρωτοκόλλων που να υποχρεώνουν τους γιατρούς να προβαίνουν στο τεστ εγκεφαλικού θανάτου.
Εδώ, όμως, έχουμε και ένα πρόβλημα, το οποίο έθιξε και ο κ. Ροντούλης, όπως άκουσα. Δεν είναι ξεκαθαρισμένο πότε υπάρχει θάνατος. Δεν λέω εγκεφαλικός θάνατος, αλλά λέω θάνατος, τέτοιος θάνατος που νομιμοποιεί στη λήψη οργάνων του ετοιμοθάνατου. Λέει, μάλιστα, ότι αυτήν τη διαδικασία την αποφεύγουν συχνά οι γιατροί, διότι και γνώσεις δεν έχουν και ασφάλεια ότι προχωρούν σε μια σωστή διάγνωση. Και ποιο είναι το αποτέλεσμα; Να διαιωνίζουν τη χρήση των άλλων οργάνων που καθιστούν δυνατή τη λειτουργία της καρδιάς και του κυκλοφορικού συστήματος και στο τέλος αυτός ο συγγενής, που πάσχει κοντά στον άρρωστό του και βλέπει αυτήν τη συνέχιση με τη συγκατάνευση των γιατρών, θα πει «δεν έχει πεθάνει, θα περιμένω ώσπου να σταματήσουν η καρδιά και οι πνεύμονες».
Αυτό δεν είναι πια το κριτήριο στην ιατρική επιστήμη, κύριοι συνάδελφοι. Το κριτήριο είναι ότι νεκρώθηκε ολόκληρος ο εγκέφαλος. Και εδώ έρχομαι και στη διατύπωση που έχει ο νόμος, που μιλά για νέκρωση του εγκεφαλικού στελέχους, εφόσον, λέει –έχει ένα «εφόσον» που είναι παντελώς ακατανόητο- λειτουργούν το αναπνευστικό και το καρδιακό σύστημα. Φυσικά, θέλει να πει κατά πάσα πιθανότητα ότι νεκρώνεται το εγκεφαλικό στέλεχος, παρά το ότι λειτουργούν ακόμη οι καρδιά και οι πνεύμονες. Όταν όμως ο δυστυχής συγγενής διαβάζει στο νόμο «εφόσον λειτουργεί το σύστημα» και το βλέπει να λειτουργεί, μην περιμένουμε ότι θα δώσει ποτέ τη συγκατάθεσή του.
Οι ξένες νομοθεσίες έχουν προχωρήσει πολύ περισσότερο και νομίζω ότι είναι καλό να τις έχουμε ως υπόδειγμα -τα λέω αυτά εν όψει του μελλοντικού νόμου- για πιο καθορισμένες περιπτώσεις διαπίστωσης του εγκεφαλικού θανάτου. Τα κριτήρια, βέβαια, είναι πολλά, αλλά πρέπει να υπάρχουν καταγεγραμμένα, για να εξασφαλίζονται και ο γιατρός και ο συγγενής.
Παραδείγματος χάριν, θα ανέφερα το γερμανικό νόμο ο οποίος ορίζει ότι η αφαίρεση γίνεται από νεκρό, χωρίς να καθορίζει πότε είναι αυτός νεκρός, αλλά λέει στη συνέχεια ότι η αφαίρεση ιστών και οργάνων δεν επιτρέπεται, όταν δεν έχει διαπιστωθεί η οριστική και μη αναστρέψιμη παύση των λειτουργιών του εγκεφάλου, της παρεγκεφαλίδας και του εγκεφαλικού στελέχους. Κάποια στιγμή, λοιπόν, οι γιατροί πρέπει να γίνουν και σαφείς νομικοί και να περιγράψουν αυτόν το θάνατο, είτε τον πουν εγκεφαλικό είτε τον πουν σκέτο θάνατο, για να μπορέσει ο κοινός θνητός -όπως είμαστε και εμείς σε αυτό το θέμα κοινοί θνητοί- να έχει τη λεγόμενη ασφάλεια δικαίου.
Σε μας, λέει, η διαπίστωση του θανάτου γίνεται από ένα γιατρό, το θεράποντα, και το πιστοποιητικό το υπογράφουν ο αναισθησιολόγος και ο νευρολόγος.
Να προχωρήσω και στην τελευταία μου παρατήρηση για τη συναίνεση. Πρέπει να ξεκαθαρίσουμε και να ξεκαθαρίσει ο νόμος, κύριοι συνάδελφοι, ότι οι συγγενείς που ερωτώνται δεν ερωτώνται, διότι έχουν ένα αυτοτελές δικαίωμα διάθεσης των οργάνων του ανθρώπου. Τον άνθρωπο τον διαθέτει μόνο ο εαυτός του και μόνο όταν πεθάνει, υπάρχουν κάποια δικαιώματα των συγγενών, όπως επί της μνήμης του, επί της φύλαξης του σκηνώματος κ.λπ..
Ερωτώνται λοιπόν οι συγγενείς, διότι μη υπαρχούσης σαφούς δηλώσεως βεβαιώνουν ότι αν μπορούσε να ερωτηθεί ο θνήσκων, θα έδινε τη συγκατάθεσή του. Είναι ένα είδος ερμηνείας, εικαζομένης συναίνεσης δηλαδή, η οποία αντικαθίσταται από τη δήλωση των συγγενών. Και εδώ σωρεύονται ο σύζυγος, τα παιδιά και οι γονείς. Σωρευτικά ή αξιολογικά, ιεραρχικά;
Σε άλλες νομοθεσίες είναι ιεραρχικά και το ερώτημα είναι -ο σύζυγος λέει ναι και το παιδί λέει όχι ή αντίστροφα- τι θα γίνει αν ένας λέει όχι; Δηλαδή, δεν μπορεί να γίνει η μεταμόσχευση;
Αυτά είναι ερωτήματα, κύριοι συνάδελφοι, τα οποία πρέπει να απαντηθούν εν όψει του μελλοντικού νομοθετήματος.
Και μια παρατήρηση ακόμα ότι δεν στηρίζουμε τις μεταμοσχεύσεις, εάν δεν στηρίζουμε αποτελεσματικά τους μεταμοσχευθέντες, εάν δεν έχουμε πολιτική στήριξης των ανθρώπων που ζουν με μεταμοσχευμένα όργανα. Ένα σύστημα είναι η επιδότηση, τα επιδόματα.
Υπάρχει μία κατηγορία μεταμοσχευθέντων - λίγων - που κατάφεραν να επιζήσουν με μεταμοσχευθέντες πνεύμονες και αυτοί δεν περιλαμβάνονται σ’ αυτούς οι οποίοι στηρίζονται από την πολιτεία με το γνωστό επίδομα.