ΣΥΝΕΔΡΙΑΣΗ ΞΓ΄-15.3.1982(Ν.1250/1982):Συνέχιση συζήτησης νομοσχεδίου Υπ. Δικαιοσύνης "για την καθιέρωση του πολιτικού γάμου"
Δυο είναι οι αρχές του νομοσχεδίου αυτού, με τις οποίες δεν μπορεί να έχει κανείς σοβαρές αντιρρήσεις. Η μία είναι η εισαγωγή του πολιτικού γάμου και η άλλη είναι η καθιέρωση του πολιτικού και του θρησκευτικού γάμου ως γάμων, που έχουν τις αυτές νομικές συνέπειες.
Όπως είπα και πριν, δεν μπορεί να έχει κανείς βασικές αντιρρήσεις σε αυτές τις δύο αρχές. Αν παίρνω τον λόγο αυτή την στιγμή, είναι για να υποβάλω στην κρίση σας μερικές κριτικές παρατηρήσεις, που θα μας βοηθήσουν να κατανοήσουμε καλύτερα το περιεχόμενο και το νόημα του νομοσχεδίου που θα ψηφίσουμε, η μεγάλη Πλειοψηφία της Βουλής.
Η εισαγωγή του πολιτικού γάμου ήταν πράγματι μία αναγκαιότητα.
Πρώτα από όλα, η συνταγματική επιταγή που καθιερώνει τη θρησκευτική ελευθερία, επέβαλε, η πολιτεία μας να καθιερώσει τη δυνατότητα της ελευθέρας επιλογής του πολιτικού γάμου για εκείνους τους πολίτες, που συνειδησιακά δεν θα ασπάζονταν τη θρησκευτική τελετή ή που θέτουν τον εαυτό τους έξω από την Εκκλησία.
Από την άλλη πλευρά η ανάπτυξη των διεθνών σχέσεων, η είσοδος της Χώρας μας στην ευρωπαϊκή οικογένεια, επέβαλε και την εναρμόνιση της νομοθεσίας μας με τις ευρωπαϊκές νομοθεσίες που αναγνωρίζουν τον πολιτικό γάμο, άλλες ως υποχρεωτικό και άλλες ως ισχυρό με τον θρησκευτικό. Και τελευταίο, αλλά όχι μικρότερης σημασίας, έρχεται το γεγονός, ότι με την ανάπτυξη των διεθνών σχέσεων, με την επικοινωνία με τις άλλες χώρες, δημιουργήθηκαν πολλοί γάμοι μεταξύ ετεροδόξων και ετεροθρήσκων που έγιναν ως πολιτικοί, γάμοι που απέναντι στην ελληνική πολιτεία ήσαν ανυπόστατοι και τα παιδιά από αυτούς τους γάμους εξώγαμα. Η κατοχύρωση των γάμων αυτών ήταν εκκρεμής.
Αυτοί ήσαν οι μόνοι λόγοι που καθιστούσαν αναγκαία την εισαγωγή του πολιτικού γάμου και τίποτα περισσότερο. Ούτε διεργασίες μέσα στον Ελληνικό Λαό, που η Εισηγήτρια της Πλειοψηφίας, κυρία Λαμπράκη, ανέπτυξε, υπήρξαν, ούτε λαϊκό αίτημα, που αυτή την στιγμή πραγματοποιείται, υπήρξε ο πολιτικός γάμος. Απλώς, νομίζω, ότι το ΠΑΣΟΚ στην προεκλογική περίοδο και αργότερα ως Κυβέρνηση, μεταχειρίστηκε τον πολιτικό γάμο, που όπως είπα πριν ήταν μια αναγκαιότητα, τον μεταχειρίστηκε σαν πολιτικό σύνθημα και προσπάθησε να τον “περάσει” μέσα από τα διάφορα κανάλια που συνήθως περνούν τα πολιτικά συνθήματα. Νομίζω, ότι και οι γυναικείες οργανώσεις, που πρωτοστάτησαν στο σύνθημα του πολιτικού γάμου παράλληλα με τα γυναικεία θέματα, που δίκαια και σωστά προωθούν, οι γυναικείες αυτές οργανώσεις, ήταν μέσα σ’ αυτά τα κανάλια, με τα οποία έγινε η προσπάθεια να περάσει ο πολιτικός γάμος σαν ένα πολιτικό σύνθημα. Είτε έτσι, είτε αλλιώς, συμφωνούμε πάντως με την εισαγωγή του πολιτικού γάμου. […]
Η άλλη αρχή της ίσης ισχύος του πολιτικού γάμου με τον θρησκευτικό, είχε μία χειρότερη τύχη στα χέρια του ΠΑ.ΣΟ.Κ. Φυσικά, αν με ερωτήσετε από καθαρά νομική σκοπιά, ποιό σύστημα θα έβλεπα ότι εξασφαλίζει μια καθαρότητα συστηματική, δεν θα δίσταζα να σα πω ότι καθαρό νομικό σύστημα είναι ένα από τα δύο ή ο υποχρεωτικός θρησκευτικός γάμος, τον οποίο έχουμε μέχρι τώρα, ή ο υποχρεωτικός πολιτικός γάμος, που θα μπορούσε βέβαια η Κυβέρνηση να φέρει και να ψηφίσει. Ο νόμος όμως δεν υπάρχει για το νόμο, κατά την άποψή μου, ο νόμος απεικονίζει και εκφράζει μια πραγματικότητα. Και έχω την εντύπωση, ότι εάν ερχόταν ένα νομοθέτημα με υποχρεωτικό τον πολιτικό γάμο, αυτό το νομοθέτημα θα ήταν η πιο κραυγαλέα αντίθεση ενός νομικού κειμένου με τη ζωντανή πραγματικότητα. Γιατί, είτε το θέλουμε είτε όχι, ο θρησκευτικός γάμος είναι μέσα στην συνείδηση του Ελληνικού Λαού, εκφράζει την πίστη του και κυρίως τον συνδέει με την παράδοση, από την οποία συνεχώς τροφοδοτείται. Γι’ αυτό και πιστεύω, ότι ήταν μέσα στις αρχικές εξαγγελίες του ΠΑΣΟΚ ή ίση ισχύς πολιτικού και θρησκευτικού γάμου. Βέβαια, κάπου σ’ αυτή την εξελικτική πορεία, κάπου ενδιάμεσα, έχασε η Κυβέρνηση τον προσανατολισμό, πιεζόμενη από τις οργανώσεις, τις οποίες είχε εμπνεύσει με το πολιτικό σύνθημα του πολιτικού γάμου, και επηρεαζόμενη -δικαίως θα έλεγα- από απόψεις νομομαθών, που υποστήριζαν τον υποχρεωτικό πολιτικό γάμο.
Δεν θα αναφερθώ στα σχετικά δημοσιεύματα και τις δηλώσεις του κυρίου Υπουργού-αντελήφθην, ότι τον ενοχλεί αυτή η συνεχής αναφορά-τις αντιπαρέρχομαι και φθάνω στο σημείο που αποφασίζει τελικά να εισαγάγει το “ισόκυρο” του πολιτικού και του θρησκευτικού γάμου.
Νομίζω, ότι μία φράση του συναδέλφου κύριου Παπαθεμελή -του οποίου την εισήγηση διάβασα στα Πρακτικά και με την οποία είμαι απολύτως σύμφωνη, απλώς εγώ θα προχωρήσω ένα βήμα πέρα πέρα- η φράση δείχνει πραγματικά, τι διαπίστωσε το ΠΑΣΟΚ. Η Κυβέρνηση, λέει “δεν προχώρησε στον υποχρεωτικό πολιτικό γάμο, γιατί ακριβώς είχε την υπεύθυνη εκτίμηση, ότι αυτό το συνειδησιακό πρόβλημα, το οποίο με τις ισχύουσες διατάξεις έχει μία μικρή μειοψηφία του Ελληνικού Λαού με την υποχρεωτικότητα του πολιτικού γάμου, θα μεταφερόταν στην συντριπτική πλειοψηφία”.
Πιστεύω, ότι ήταν μια σοφή απόφαση της Κυβερνήσεως να ξαναγυρίσει-κατά τον κύριο Υπουργό δεν εγκατέλειψε αυτή τη γραμμή ουδέποτε -αλλά δεν θέλω να έρθω αυτή τη στιγμή σε αντιδικία γι’ αυτό το θέμα- εν πάση περιπτώσει ήταν μία σοφή σκέψη να καθιερωθεί το “ισόκυρο”.
Έχω όμως μία αμφιβολία. Επειδή η ενδόμυχη πρόθεση ήταν όχι το ισόκυρο αλλά ο υποχρεωτικός πολιτικός γάμος, και ίσως στα διάφορα σχέδια που συντάσσονται πότε πρυτάνευε η ιδέα του υποχρεωτικού πολιτικού και πότε η ιδέα του ισόκυρου γάμου, τελικά βγήκε ένα νομοθέτημα, ένα ευφυέστατο, κατά την γνώμη μου νομοθέτημα, συνταγμένο και από πολύ ευφυή άνθρωπο, που καθιερώνει μεν το ισόκυρο αλλά εμένα μου δίνει την αίσθηση ότι στην πραγματικότητα καθιερώνει τον πολιτικό γάμο -μόνον τον πολιτικό γάμο- και ανέχεται κάπου στο περιθώριο τον θρησκευτικό. Τον τοποθετεί κάπου, σε κάποιο περιθώριο και τον αφήνει να συντηρηθεί με τις δικές του ικμάδες, είτε αδιαφορώντας πλήρως για την τύχη του γάμου αυτού και για εκείνους που θα τον επιλέξουν, είτε ενδομύχως είτε ελπίζοντας, ότι τελικά μέσα στην σύγχυση των ρυθμίσεων που φαίνεται ότι δημιουργεί, κάποτε τελικά θα καταλήξουν στον πολιτικό γάμο.
Θα σας εξηγήσω αμέσως τι εννοώ. Αυτό το νομοθέτημα ρυθμίζει τις θετικές και τις αρνητικές προϋποθέσεις του πολιτικού γάμου, αποκλειστικά του πολιτικού γάμου. Και, ως προς τις προϋποθέσεις του θρησκευτικού γάμου, κάνει μια απλόχερη παραχώρηση στην Εκκλησία, περιλαμβάνοντας αυτή τη διάταξη, ότι “οι προϋποθέσεις για την τέλεση της ιερολογίας και κάθε θέμα σχετικό διέπονται από τους κανόνες της Ανατολικής Ορθοδόξου Εκκλησίας”.
Άκουσα με περιέργεια -μάλλον από τον Τύπο πληροφορηθήκαμε- ότι θα έλθει τροπολογία που θα καθιστά ισόκυρους και τους θρησκευτικούς γάμους των ετεροδόξων και των ετεροθρήσκων. Και διερωτώμαι, θα διατηρηθεί αυτή η διάταξη και θα φθάσουμε στο σημείο να έχουμε ενσωματωμένη στην έννομη τάξη μας τους κανόνες που διέπουν και το γάμο των διαμαρτυρομένων και των καθολικών και των μουσουλμάνων και των βουδιστών;
Ο κύριος Υπουργός τηρεί σιγή επί του σημείου αυτού και μας αφήνει στην απορία μας, τί ακριβώς σημαίνει αυτή η διάταξη. Εννοεί άραγε μόνο τον τύπο της ιερολογίας; Εάν εννοεί αυτό, δηλαδή ποιές ευχές θα διαβάζονται, ποιό Ευαγγέλιο, ποιός Απόστολος, κάτι τέτοιο, δεν έχει κανένα νόημα να το ρυθμίσει ο νόμος. Είναι αυτονόητο, ότι ο τύπος θα καθοριστεί από την Εκκλησία. Εάν όμως, εννοεί τις ουσιαστικές προϋποθέσεις του γάμου -τις θετικές και τις αρνητικές- τότε βρισκόμαστε μπροστά στο φαινόμενο, να ρυθμίζεται ο γάμος των περισσοτέρων Ελλήνων από κανόνες που γι’ αυτούς είναι ουσιαστικά άγραφοι: κανένας δεν ξέρει τους κανόνες της Εκκλησίας.
Μέχρι τώρα οι Έλληνες που ήθελαν να κάνουν θρησκευτικό γάμο, άνοιγαν τον Αστικό Κώδικα, διάβαζαν τί επιβάλλεται και τί απαγορεύεται και ήξεραν ότι έκαναν ένα έγκυρο γάμο για την Πολιτεία και έγκυρο για την Εκκλησία. Αυτή τη στιγμή, εκείνοι που θα επιλέξουν τον θρησκευτικό γάμο, δεν ξέρουν πότε ο γάμος τους είναι έγκυρος για την Εκκλησία. Είναι όμως έγκυρος για την Πολιτεία; Και πώς θα το ξέρουμε αυτό; Στο σημείο αυτό έρχεται μία άλλη ευφυής διάταξη, κατά τη γνώμη μου. Είναι η τροποποίηση του άρθρου 1372, η οποία λέγει ότι άκυρος είναι μόνο ο γάμος που έγινε κατά παράβαση των άρθρων τάδε, τάδε και τάδε του παρόντος νομοθετήματος. Τί λέει, δηλαδή, η διάταξη: Κάνε εσύ τον θρησκευτικό γάμο μέσα στην άγνοιά σου, του τί επιτρέπεται και τί επιβάλλεται, και αν κατά τύχη αυτός ο γάμος που έκανες πληροί τις προϋποθέσεις αυτού του νόμου είναι έγκυρος για την Πολιτεία. Αν όμως δεν πληροί τις προϋποθέσεις της Εκκλησίας, εμένα δεν μ’ ενδιαφέρει. Εμένα μ’ ενδιαφέρει η εγκυρότητα του γάμου σύμφωνα με αυτό το νομοθέτημα.
Πιστεύω ότι μ’ αυτή την ρύθμιση επιτυγχάνεται πρώτα μια ηθελημένη αοριστία. Ο κόσμος που επιλέγει τον θρησκευτικό γάμο δεν ξέρει καλά τί επιλέγει και ποιό είναι το νομικό καθεστώς μέσα στο οποίο θα κινηθεί. Έπειτα αφήνει ανοιχτό το δρόμο στην Εκκλησία μόνο προς τα πάνω, μόνο προς την αυστηροποίηση. Είναι άραγε μια ενδόμυχη πρόβλεψη ή επιθυμία μήπως και μερικοί, γνωστών ακραίων τάσεων, ιεράρχες, δημιουργήσουν τέτοιες δυσμενείς προϋποθέσεις στους πιστούς, ώστε τουλάχιστον μερικοί να εγκαταλείψουν τον θρησκευτικό γάμο και να καταλήξουν στον πολιτικό; Από την άλλη μεριά το νομοθέτημα ασκεί μια συγκεκαλυμμένη και απροκάλυπτη πίεση προς την Εκκλησία να απαρνηθεί όσους κανόνες μπορεί να απαρνηθεί, για να ευθυγραμμισθεί τρόπον τινά προς την Πολιτεία. Είναι αυτό μήπως μια έμμεση πρόκληση στην Εκκλησία να ανταγωνισθεί την Πολιτεία και ποιόν θα ωφελούσε ένας τέτοιος ανταγωνισμός;
Πιστεύω με τα προβλήματα που έθεσα, ότι θα πρέπει να μας δημιουργηθούν μερικά ερωτήματα, όταν ψηφίζουμε αυτό το νομοσχέδιο, αν πράγματι ψηφίζουμε ένα ουσιαστικά και τυπικά “ισόκυρο” καθεστώς του θρησκευτικού προς τον πολιτικό γάμο. Ο Έλληνας πολίτης, οι πολλοί Έλληνες που επιλέγουν τον θρησκευτικό γάμο θα περίμεναν από την Πολιτεία να ρυθμίσει και τον δικό τους γάμο, ερχόμενη σε συνεννόηση με την Εκκλησία, μέσα σ’ αυτό το νομοθέτημα, ώστε και αυτοί σαν ισότιμοι Έλληνες πολίτες να ανοίγουν τον Αστικό Κώδικα και να ξέρουν σε ποιον γάμο προχωρούν και από τι εξαρτάται η ουσιαστική και τυπική ισχύς του εγχειρήματός τους. Φοβούμαι, ότι αυτό το νομοθέτημα αφήνει αυτούς που θα επιλέξουν τον θρησκευτικό γάμο σε μια ηθελημένη αοριστία.