ΣΥΝΕΔΡΙΑΣΗ ΙΓ'-23 ΟΚΤΩΒΡΙΟΥ 2003:Ειδική Ημερήσια Διάταξη με θέμα"Η Διακυβερνητική Διάσκεψη για το Σύνταγμα της Ευρώπης"
Θέλω να εκμεταλλευτώ το λίγο χρόνο που μου διατίθεται στη συζήτηση, για να δώσω έμφαση σε μία άλλη διάσταση του εγχειρήματος του Ευρωπαϊκού Συντάγματος, πέραν της πολιτικής και της αμυντικής, που είναι εύλογο να μας απασχολεί. Βεβαίως μονοπωλεί το ενδιαφέρον η δημοκρατική νομιμότητα της Ένωσης, η πολιτική ισορροπία μεταξύ των κρατών, τα θέματα στρατιωτικής οργάνωσης και άμυνας. Αλλά υπάρχει και μία άλλη όψη η οποία πρέπει να μας ενδιαφέρει ιδιαιτέρως πέραν των λόγων και των διακηρύξεων, η πραγματική προστασία του πολίτη, των ελευθεριών του, η εξασφάλιση των εγγυήσεων που απαιτούνται, για να είναι πραγματικά δημοκρατικό και φιλελεύθερο το πολίτευμα.
Γι’ αυτό θέλω να αναφερθώ με λίγα λόγια στο χώρο ελευθερίας, ασφάλειας και δικαιοσύνης και ιδίως στα θέματα ποινικής συνεργασίας, που νομίζω ότι είναι τα πλέον νευραλγικά και ενδιαφέροντα για τον πολίτη στο θέμα αυτό. Φυσικά το έγκλημα κυκλοφορεί παντού, έχει πάρει νέες μορφές, έχει πολλαπλασιαστεί, απειλεί και τις επί μέρους χώρες και την Ευρωπαϊκή Ένωση και είναι αναγκαίο ένα αποτελεσματικό και αυστηρό ποινικό δίκαιο που θα τιμωρεί. Αυτή είναι η μία όψη του ποινικού δικαίου, του «κακού» ποινικού δικαίου που προβλέπει εγκλήματα και απειλεί ποινές. Αλλά υπάρχει και μία άλλη όψη του ποινικού δικαίου, η οποία προστατεύει. Είναι αναγκαία εκείνη η όψη, του ποινικού δικαίου και της δικονομίας που εξασφαλίζει τις ελευθερίες στον πολίτη, το δικαίωμα υπεράσπισης. Και βεβαίως αυτή πραγματικά εξασφαλίζει τη δημοκρατική νομιμότητα.
Έχω την αίσθηση ότι σε αυτό το Σύνταγμα, ακριβώς λόγω των αναγκών, η έμφαση δίδεται περισσότερο στην κατασταλτική δύναμη και λειτουργία του ποινικού δικαίου και λιγότερο στην προστατευτική του αποστολή.
Βεβαίως έχει ενσωματωθεί ο Χάρτης Θεμελιωδών Δικαιωμάτων που έχει και ένα ειδικό κεφάλαιο για τη δικαιοσύνη και εκεί διασφαλίζονται οι κλασικές αρχές, η πρόσβαση στη δικαιοσύνη, η αρχή ne bis idem, το δικαίωμα υπεράσπισης, η αρχή της αναλογίας κοκ. Όμως δεν μπορώ αυτήν τη στιγμή να υπεισέλθω, αλλά υπάρχουν και κάποιες άλλες πονηρές διατάξεις μέσα στο κεφάλαιο των Θεμελιωδών Δικαιωμάτων, όπως είναι το 52 παράγραφος 5, που ορίζει ότι οι αρχές αυτές τίθενται σε ισχύ, με απόφαση των κρατών και των οργάνων της Ένωσης.
Εν πάση περιπτώσει, όμως, εκείνο το οποίο έχει σημασία είναι ότι με το Σύνταγμα πλέον ο χώρος ελευθερίας, ασφάλειας και δικαιοσύνης και ιδίως η συνεργασία επί ποινικών υποθέσεων, που ήταν στον περίφημο τρίτο πυλώνα και επομένως ήταν αντικείμενο διακυβερνητικής συνεργασίας και οτιδήποτε αποφασιζόταν έπρεπε να περνάει από τα κοινοβούλια και να μετατρέπεται σε εσωτερικό νόμο, αυτός όλος ο πυλώνας καταργείται, τα πάντα μεταφέρονται στις κεντρικές αρμοδιότητες της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Πλέον τα όργανα της Ένωσης και συγκεκριμένα το Συμβούλιο Υπουργών μαζί με το Κοινοβούλιο, έχουν την εξουσία να θεσπίζουν και ποινικούς νόμους, φυσικά στα θέματα στα οποία υπάρχει αρμοδιότητα η οποία δίδεται από αυτό το Σύνταγμα.
Αυτό είναι μία επαναστατική αλλαγή, κατά την άποψή μου, η οποία θα έχει –ήδη έχουν αρχίσει στην ξένη βιβλιογραφία να επισημαίνονται- σοβαρές επιδράσεις στις εσωτερικές έννομες τάξεις. Διότι το να περνάνε από τα κοινοβούλια κάποιοι νόμοι που οι λεπτομέρειές τους θα προβλέπονται σε ένα κεντρικό νομοθέτημα της Ευρωπαϊκής Ένωσης, είναι μία ισχνή, θα έλεγα, εξασφάλιση. Και πάντως τα δείγματα που έχουμε μέχρι στιγμής από ποινικά νομοθετήματα ευρωπαϊκού ενδιαφέροντος, που έχουν περάσει στις επί μέρους νομοθεσίες, δεν είναι καθόλου ενθαρρυντικά.
Αρκεί να αναφέρω πώς μεταφέρθηκε στο εσωτερικό δίκαιο η σύμβαση για την ποινική προστασία των οικονομικών συμφερόντων της Κοινότητας που προκάλεσε αλλαγές στις διατάξεις περί απάτης, προκάλεσε αλλαγές στις διατάξεις περί δωροδοκίας, στο θέμα της διαφθοράς, οι οποίες ούτε σε εμάς, αλλά ούτε και στις άλλες νομοθεσίες θεωρούνται επιτυχείς, ακριβώς διότι υπάρχει μία απόσταση αξιολογικών αντιλήψεων και κυρίως συστημάτων. Στο Ποινικό Δίκαιο έχουμε μεγάλες διαφορές συστημάτων και ακόμα μεγαλύτερες στην Ποινική Δικονομία. Πέρασαν, λοιπόν, με τροποποιήσεις οι οποίες έχουν προκαλέσει μεγάλες ερμηνευτικές δυσχέρειες. Δεν μπορώ τώρα να αναφερθώ σε πρόσφατες αποφάσεις του Αρείου Πάγου και σε δημοσιεύματα συναδέλφων επιστημόνων.
Εδώ, λοιπόν, με το Σύνταγμα τι γίνεται; Τα όργανα της Ένωσης μπορούν να εκδίδουν νόμους ποινικού ενδιαφέροντος και ευρωπαϊκούς νόμους, που είναι απευθείας εφαρμοστέοι, χωρίς να περνάνε από τα κοινοβούλια -βέβαια είναι λίγοι αυτοί και είναι οργανωτικοί κυρίως- και κυρίως νόμους – πλαίσια, οι οποίοι πρέπει να μεταφέρονται στις εσωτερικές νομοθεσίες.
Στο ουσιαστικό Ποινικό Δίκαιο, παραδείγματος χάρη, μπορεί με ευρωπαϊκούς νόμους – πλαίσια να προβλέπονται και τα εγκλήματα και οι κυρώσεις, δηλαδή τα πλαίσια, τα οποία είναι υποχρεωμένα πλέον τα κράτη – μέλη να δεχθούν. Αρχικά μεν ορίζεται ότι αυτοί οι νόμοι θα αφορούν τομείς που ενδιαφέρουν ιδιαιτέρως την Ευρωπαϊκή Ένωση. Και απαριθμούνται η τρομοκρατία, η εμπορία ανθρώπων, η γενετήσια εκμετάλλευση γυναικών, η παράνομη εμπορία ναρκωτικών, η παράνομη εμπορία όπλων, η νομιμοποίηση εσόδων -μέχρι στιγμής κινούμαστε σε ένα πλαίσιο λίγο πολύ ορισμένο, αν και η τρομοκρατία δεν ξέρω ακόμα αν έχει αποκρυσταλλωθεί ποια είναι- η διαφθορά. Τι θα πει όμως διαφθορά; Εμείς έχουμε συνηθίσει στο Ποινικό να προχωρούμε με απολύτως προσδιορισμένους νομικούς όρους. Η διαφθορά πού αρχίζει και πού τελειώνει δεν ξέρουμε. Επίσης απαριθμούνται η παραχάραξη, η εγκληματικότητα στο χώρο της πληροφορικής -άλλο ένα τεράστιο πεδίο απροσδιόριστο- και η οργανωμένη εγκληματικότητα. Και παρακάτω διαβάζουμε στην παράγραφο 2 ότι εκεί όπου έχει πάρει αποφάσεις εναρμόνισης η Ένωση, μπορούν να εκδίδονται ευρωπαϊκοί νόμοι επί άλλων πεδίων που θα υποχρεώνουν τα κράτη – μέλη να προσαρμοστούν.
Αυτά είναι θέματα τα οποία θα πρέπει πάρα πολύ να μας απασχολήσουν και πολύ περισσότερο –για να ολοκληρώσω- στο δικονομικό μέρος. Ας μην ξεχνάμε ότι οι διατάξεις της Ποινικής Δικονομίας είναι αυτές που εξασφαλίζουν τον πολίτη έναντι αυθαιρεσιών.
Εδώ λοιπόν ανακηρύσσεται ως βασική αρχή η αυτόματη αναγνώριση των αποφάσεων και των πράξεων του κάθε κράτους-μέλους. Είναι μία αυτονόητη αρχή βέβαια, εάν θέλουμε να έχουμε Ευρωπαϊκή Ένωση. Αλλά πώς θα υπάρξει αυτή η ενότητα όταν επικρατούν εκ διαμέτρου διαφορετικά συστήματα δικονομικά ως προς τον τρόπο διεξαγωγής της δίκης, ως προς την εκτίμηση των αποδείξεων και ως προς την προστασία;
Βλέπουμε εδώ ότι υπάρχουν διατάξεις όπου σε κεντρικό επίπεδο μπορεί να λαμβάνονται αποφάσεις, δηλαδή νόμοι, που θα αφορούν και το αμοιβαία παραδεκτό των αποδείξεων –στις αποδείξεις δεν μπορώ να αναφερθώ, αλλά εδώ υπάρχουν δύο συστήματα: της ελεύθερη εκτίμησης των αποδείξεων, που ισχύει στις ηπειρωτικές χώρες και του συστήματος των νομίμων αποδείξεων, που ισχύει στις αγγλοσαξονικές, που για να συμβιβαστούν μεταξύ τους πρέπει να γίνει πάρα πολλή προεργασία- καθώς και τα δικαιώματα των προσώπων στην ποινική διαδικασία.
Λέει βέβαια κάπου ότι όταν μία χώρα προσφέρει υψηλότερο επίπεδο προστασίας δικαιωμάτων απ’ ό,τι η Ευρωπαϊκή Ένωση, ισχύει το υψηλότερο. Εγώ όμως διερωτώμαι: όταν κάποιος εξετάζεται μάρτυρας σε μία χώρα που έχει χαμηλότερο επίπεδο προστασίας απ’ ό,τι η δική μας, πώς θα δεχθούμε την ισοτιμία αυτής της μαρτυρικής κατάθεσης στη δική μας;
Τέλος, αναφέρομαι και επισημαίνω μόνο τη δυνατότητα δημιουργίας κεντρικών οργάνων άσκησης ποινικής εξουσίας από την Ευρωπαϊκή Ένωση. Αυτά είναι η EUROJUST κατ’ αρχήν, που είναι πιο περιορισμένη και ίσως μέχρι στιγμής αρκείται στο συντονισμό καίτοι μπορεί κατά το άρθρο να παραγγέλνει και διώξεις. Αναφέρομαι στην ευρωπαϊκή εισαγγελία που μπορεί να συσταθεί με ευρωπαϊκό νόμο και αναφέρομαι και στη EUROPOL, η οποία μεν θα ελέγχεται πλέον και από το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο και από τα εθνικά κοινοβούλια, αλλά που είναι πρωτόγνωροι οι θεσμοί. Εν όψει του Συντάγματος θα πρέπει να προσπαθήσουμε πάρα πολύ οι θεσμοί αυτοί να λειτουργήσουν όχι εις βάρος των δικαιωμάτων των πολιτών.