ΣΥΝΕΔΡΙΑΣΗ ΚΔ'-21.11.2002(Ν.3089/2002):Σχέδιο νόμου Υπ. Δικαιοσύνης "Ιατρική υποβοήθηση στην ανθρώπινη αναπαραγωγή"

Θα ήθελα να αναφέρω μερικούς γενικούς προβληματισμούς τώρα που συζητάμε επί της αρχής. Επιφυλάσσομαι, βέβαια, σε ορισμένα άρθρα να κάνω κάποιες παρατηρήσεις που κινούνται περίπου στη γραμμή που μόλις τώρα άκουσα ότι εισηγείται και η κ. Σπυράκη. 

Συζητούμε ένα νομοσχέδιο που δημιουργεί μεγάλους προβληματισμούς και ερωτηματικά γύρω από τη σκοπιμότητα της επέμβασης του νομοθέτη στη σφαίρα της αναπαραγωγής. Οι προβληματισμοί μου και οι επιφυλάξεις μου δεν έχουν να κάνουν με τις συγκεκριμένες ρυθμίσεις του νομοσχεδίου, το οποίο κινείται στη γραμμή που κινούνται και όλα τα νομοσχέδια του είδους του, τουλάχιστον στο πλαίσιο της Ευρώπης, αλλά έχει να κάνει με τη γενική σκοπιμότητα και αποστολή ενός τέτοιου νομοσχεδίου. 

Τρία είναι τα βασικά ερωτήματα και οι προβληματισμοί μου: Μπορεί άραγε ο νομοθέτης να παρεμβαίνει σε μορφές ανθρώπινης συμπεριφοράς, όπου προέχει κυρίως -αν δεν είναι και αποκλειστική- η ατομική συνείδηση και η προσωπική ελευθερία; Έχουμε ζήσει -εννοώ ως σκεπτόμενοι άνθρωποι, ως νομικοί και ως πολιτικοί -παρόμοιους προβληματισμούς σε σχέση με την έννοια του θανάτου, ασχολούμενοι με το πρόβλημα της ευθανασίας. Έχουμε ασχοληθεί με τις μεταμοσχεύσεις και πάλι προβληματιστήκαμε με το θέμα του θανάτου. Έχουμε προβληματιστεί για την έκταση προστασίας της ανθρώπινης ζωής στο θέμα των αμβλώσεων. Ερχόμαστε τώρα να συζητήσουμε και να ψηφίσουμε ένα νομοσχέδιο, όπου διεισδύουμε σε θέματα υπαρξιακά και σε θέματα όπου η διείσδυση του δικαίου δημιουργεί πολύ προβληματικές καταστάσεις και για το ίδιο το δίκαιο και για την αυθεντία της έννομης τάξης. Γιατί είτε το θέλουμε, είτε όχι -και ας μην αυταπατώμεθα- η έκταση της εφαρμογής και κυρίως η επιρροή αυτού του νομοθετήματος θα είναι απολύτως περιορισμένη, αν δεν είναι μηδαμινή. Διότι ούτε θα περιστείλει την προσφυγή σ’ αυτές τις τακτικές, οι οποίες απ’ όσο ξέρουμε χρησιμοποιούνται ευρύτατα στην Ελλάδα, ούτε και θα τις προωθήσει. 

Οι άνθρωποι που αποφασίζουν με την ατομική τους συνείδηση και με την έκταση της προσωπικής τους ελευθερίας, δηλαδή με την προσωπικότητά τους, θα αποφασίζουν και για το δικαίωμα αναπαραγωγής για τους εαυτούς τους και θα καταφεύγουν σ’ αυτές τις μεθόδους. Όπως τώρα συνεχώς καταφεύγουν, χωρίς να υπάρχει κανένα πλαίσιο και αργότερα πάλι θα καταφεύγουν στο περιθώριο του νομοθετήματος αυτού.

Άρα, δημιουργείται το πρώτο ερωτηματικό που θέτω εγώ. Προς τι το νομοθέτημα και τι επιδιώκουμε; 

Ένα δεύτερο σημείο, θέμα που προκαλεί μεγάλους προβληματισμούς γι’ αυτό το νομοθέτημα και όλα τα συναφή είναι ότι έχει σχέση με την πρόοδο της επιστήμης και της έρευνας και την πρόοδο της τεχνολογίας. 

Ερώτημα: Μπορεί να θέσει αποτελεσματικούς φραγμούς ο οιοσδήποτε νόμος στη ραγδαία εξέλιξη της επιστήμης, της έρευνας και της τεχνολογίας; Το έχουμε ζήσει στο παρελθόν και έχει πολυσυζητηθεί το θέμα των φραγμών και των περιορισμών της χρήσης της ατομικής ενέργειας. 

Εδώ τίθεται ένας φραγμός που λέει ότι απαγορεύεται η κλωνοποίηση για λόγους αναπαραγωγικούς και επιτρέπεται, υποτίθεται, για λόγους πειραματικούς και ιατρικούς. Είμαστε βέβαιοι ότι με το ότι περιλάβαμε μία απαγόρευση της κλωνοποίησης για λόγους αναπαραγωγής, μεθαύριο δεν θα έχουμε και στο πλαίσιο της ελληνικής ιατρικής και νομικής πραγματικότητας έναν ελληνικό κλώνο; Νομίζω ότι και εδώ οι δυνατότητες του δικαίου είναι πολύ περιορισμένες και άρα και οι προβληματισμοί πολύ έντονοι. 

Το τρίτο που εμένα ως νομικό -και μάλιστα του Ποινικού Δικαίου- με προβληματίζει βαθύτατα και μου δημιουργεί ερωτηματικά είναι αυτή η βαθμιαία πλέον, αλλά σταθερή σχετικοποίηση της αξίας και της σημασίας των εννόμων αγαθών που προστατεύονται από το δίκαιο, που πρέπει να θεωρούνται απρόσβλητα, όπως είναι εδώ το έννομο αγαθό της ζωής. 

Μάθαμε στο Ποινικό Δίκαιο από το παρελθόν και μέχρι σήμερα, πρώτον, να διερωτώμεθα πότε δημιουργείται η ανθρώπινη ζωή. Αν δημιουργείται όταν βγει ένα μέρος του παιδιού από τη μητρική κοιλία ή σε χρόνο προγενέστερο, όταν αρχίσουν οι ωδίνες του τοκετού. Δεχθήκαμε και διδάσκουμε μια θεωρία. Προβληματιζόμαστε στο ποινικό δίκαιο αν το έμβρυο, που είναι εν δυνάμει ανθρώπινη ζωή, αξίζει να προστατεύεται και σε ποια έκταση πρέπει να προστατεύεται. Μέχρι πρότινος προστατευόταν απολύτως και η άμβλωση ήταν αξιόποινη, πλην μόνον των ιατρικών και των ευγονικών περιπτώσεων. 

Μετά προχωρήσαμε σε μία άλλη σχετικοποίηση και είπαμε ότι «από τους τρεις μήνες της κύησης και έπειτα το έμβρυο προστατεύεται, γιατί αποτελεί ανθρώπινη ζωή». Μέχρι τους τρεις πρώτους μήνες δεν προστατεύεται, αποβάλλεται ελευθέρως και θανατώνεται. 

Τώρα έχουμε φθάσει σε ένα σημείο να προβληματιζόμαστε αν υπάρχει άξια προστασίας ανθρώπινη ζωή και σε ακόμα προγενέστερο στάδιο, όπου δεν έχει αρχίσει η κυοφορία και υπάρχει στο σωλήνα γονιμοποιημένο πλέον ωάριο και αρχίζουμε να διερωτώμεθα: «Έχουμε άξια προστασίας ανθρώπινη ζωή και μέχρι ποιου χρονικού σημείου –εάν έχουμε- είναι μη προστατευόμενη αυτή η ζωή;». Είναι από του χρονικού σημείου που θα προσκολληθεί στα τοιχώματα της μήτρας ή ίσως κάποιο άλλο χρονικό σημείο που λένε οι γιατροί; 

Εδώ βρισκόμαστε μπροστά σε ένα καταπληκτικό φαινόμενο. Σχετικοποιούμε τα έννομα αγαθά και περιορίζουμε την προστασία τους. Διερωτώμαι ως νομικός και προβληματιζόμενος άνθρωπος: Υπάρχει κανένα έννομο αγαθό που προστατεύεται απολύτως χωρίς περιορισμούς; Φαίνεται ακόμα να προστατεύεται απολύτως το έννομο αγαθό της αξίας του ανθρώπου που προβλέπεται στο άρθρο 2. Ακόμα και εκεί νομίζω ότι υπάρχουν μεγάλοι περιορισμοί και αμφισβητήσεις, διότι και το δικαίωμα στην αναπαραγωγή είναι μία έκφραση της αξίας του ανθρώπου. Έρχεται τώρα το νομοσχέδιο αυτό να προωθήσει ένα άλλο δικαίωμα του ανθρώπου, που λέγεται δικαίωμα στην αναπαραγωγή. 

Τελική ερώτηση: Ποιο είναι το νόημα και ποια είναι η αποστολή αυτού του νομοθετήματος που ψηφίζουμε; Θα έδινα την απάντηση ότι και αυτού του νομοθετήματος η αποστολή είναι απολύτως σχετική. Κανέναν δεν πρόκειται να επηρεάσει η ύπαρξή του απ’ αυτούς που καταφεύγουν σε αυτές τις μεθόδους αναπαραγωγής. Το μόνο που έρχεται να ρυθμίσει, είναι κάποιες επιπτώσεις αυτών των πρακτικών, επιπτώσεις στον περίγυρο. Δηλαδή έρχεται να ρυθμίσει το πώς δεν θα δημιουργηθούν κοινωνικά προβλήματα από το πώς λειτουργεί η έννοια της συγγενείας μέσα από το οικογενειακό δίκαιο, δηλαδή ποιοι είναι συγγενείς με ποιους, κάτι που χρειαζόμαστε για τις κοινωνικές σχέσεις. Βεβαίως έρχεται να ρυθμίσει τις επιπτώσεις που δημιουργούνται για το παιδί. Δηλαδή, η μόνη για εμένα αξιόπιστη δικαιολογία ενός τέτοιου νομοθετήματος είναι, κάπως να ξεδιαλύνει το λαβύρινθο μέσα στον οποίον τοποθετείται το παιδί που γεννιέται απ’ αυτές τις μεθόδους, τις οποίες με κανένα νομοθέτημα και με καμία πρακτική δεν μπορούμε να τις σταματήσουμε. 

Βεβαίως έχει και μία άλλη αποστολή αυτό το νομοθέτημα, που είναι να διακηρύξει κάποιες αρχές. Μία αρχή που διακηρύσσει είναι ότι απαγορεύεται η κλωνοποίηση για αναπαραγωγικούς λόγους. Επίσης δεν μπορούν οι συμβιώσεις ομοφυλόφιλων να πάρουν τη μορφή της οικογένειας. 

Ίσως αυτές οι ελάχιστες δικαιολογίες που ανέφερα να εξηγούν την ψήφισή του. Προσωπικά ψηφίζω το νομοσχέδιο και υποδεικνύω και πάλι στον κύριο Υπουργό αυτό, που υπέδειξα και προηγουμένως, ότι μόνο του αυτό το νομοσχέδιο δεν έχει ούτε την περιορισμένη αποτελεσματικότητα, που ανέφερα προηγουμένως, αν δεν εξοπλιστεί με κυρώσεις. Οι κυρώσεις αυτές θα ισχύουν όχι βέβαια για αυτούς που προσφεύγουν, γιατί είπα ότι αυτοί δεν εμποδίζονται με τίποτα και θα προχωρούν με αυτόν τον τρόπο, αλλά κυρίως για όσους κινούνται στην περιφέρεια αυτών των τεχνικών, οι οποίοι πρέπει να ενεργούν μέσα στους κανόνες δικαίου.